YAZARDAN

 “Azärbaycan imperatorları” seriyasıyla yazılar yazmağa bizi sevimli dostumuz, görkämli alim vä ictimai xadim Arif Rähimoğlu häväsländirdi. Millätimizin minilliklär boyunca bir an belä qırılmadan yaşamış dövlätçilik änänälärinin gerçäkdän nä qädär güclü olduğunu soydaşlarımıza bir daha xatırlatmağın önämi, gäräkliliyi däfälärlä apardığımız söhbätlärin başlıca mövzusu oldu.

Doğrudan da, bu gün bir çox yurddaşımız özünün gerçäk tarixini bilmädiyinä görä başqalarına häsäd aparır, onların än savadsızları hätta milli mänsubiyyätlärindän utanırlar da. Ancaq bäşär tarixinä täkcä son minillikdä Eldänizlilär, Qaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Säfävilär, Äfşarlar, Qacarlar… kimi möhtäşäm imperiyalar bäxş etmiş Azärbaycan türkünün başıuca olmaq haqqı başqalarından qat-qat artıqdır!

Çox sevindiricidir ki, bütün tarix boyunca Azärbaycan türkünün hätta än savadsızı da özünün dövlätçilik änänäläriylä, dövlätiylä, padşahlarıyla öyünüb, qürur duyub, özünü dövlätsiz, hökmdarsız düşmänlärindän üstün sayıb. Minilliklärin arxasından boylanan Qaraca Çoban düşmänlärini belä söyür: “Märä, dini yox, äqlsiz kafir! Ussu yox, därnäksiz kafir!”. Qädim oğuz babalarımız parlamentä “därnäk” deyirdilär vä xalqın parlamentsiz olması çobanımızın gözündä söyüşä layiq haldı. Yaxud dahi Mirzä Cälilin qährämanı – “kasıb bännaların biri” olan savadsız Usta Zeynal ermäni dövlätlisi Muğdusi Akopdan soruşur: “Xozeyin, niyä sizin padşahınız yoxdur?”. Bu sıravi türk bännasının düşüncäsinä görä, äsl millätin dövläti vä padşahı olmalıdır!..

“Azärbaycan imperatorları” seriyasında, inşallah, öz qılınclarıyla Şärqin än möhtäşäm imperiyalarını qurmuş än görkämli dövlät başçılarımızın tärcümeyi-hal oçerklärini göz önünä qoymaq niyyätindäyik. İstäyirik ki, älinä yenicä kitab alıb oxumağı öyränän mäktäbli dä bu äsärlärlä tanış olduqdan sonra qürurla desin: “Bax, män o dövlätin varisi, o babanın näväsiyäm!”.

Nadir şah Äfşar

XVIII yüzildä dünyanın än görkämli hökmdarlarından biri, äzämätli türk Äfşar imperatorluğunun qurucusu Nadir şah Äfşar (Nadirqulu İmamqulu oğlu Äfşar) 22 oktyabr 1688-dä Xorasanın Därägäz vilayätinin Dästgird kändindä dünyaya göz açıb.

Oğuzların Äfşar (Avşar, Ovşar) boyunun Eberli tayfasının Qırıxlı oymağından olan Nadir şah Azärbaycanın vä bütün türk dünyasının yetişdirdiyi än şäräfli qährämanlardan biridir. Miladdan öncä VII yüzildä Alp Är Tonqa ilä başlayan türk cahangirläri silsiläsi 2500 il sonra Nadir şahda bitir. Onun tarixi xalqımızın vä Vätänimizin äbädi çağlayan coşğun qürur qaynağıdır.

Nadir şah, ömrünün än azı 37 ilini eyni zamanda häm xarici işğalçılarla, häm dä ölkä içindäki satqınlarla 120-dän artıq müharibädä keçirib. O, Säfävilärin son çağlarında dağılmaqda olan dövläti yenidän bärpa etdi, bütün işğalçıları ölkädän qovdu, daxili qiyamları yatırdı, ölkä torpaqlarını iki däfä genişländiräräk qüdrätli bir Äfşar imperiyası yaratdı.

Atası İmamqulu kürktikändi vä Nadirqulu adı verdiyi oğlu doğulandan az sonra väfat etmişdi. Därägäz vilayätinä hücum edän (1704/05) özbäklär 16-17 yaşlı Nadirqulunu, qardaşı İbrahimi vä anasını äsir edib apardılar. 4 il sonra anası öldü, qardaşıyla birgä äsirlikdän qaçıb Äbivärdä gäldi.

Hökmdarlığa yaraşmayan äyyaş I Şah Hüseyn Säfävinin (1694-1722) hakimiyyätinin sonunda Säfävilär dövläti äslindä mähv olmuşdu. Äfqan Üveysilär sülaläsi (1722-1729) Säfävilärin raytaxtı İsfahanı (22.10.1722), daha sonra Kaşan, Qäzvin, Qum vä Tehranı işğal edäräk 7 il hakimiyyätdä qaldı. Säfävi torpaqlarına yiyälänmäk istäyän rus çarı Däli Petro (I Pyotr) da 18 iyul 1722-dä böyük bir ordu vä 274 gämiylä Häştärxandan Azärbaycana hücum çäkdi (sentyabrda Peterburqa qayıtmağa mäcbur oldu), çox keçmädän onun qoşunları Därbändi (15.8.1722) vä Gilanı (11.1722) tutdular (Bakınısa 1723-ün iyununda älä keçirdilär).