Ädälät TAHİRZADÄ

AZÄRBAYCAN ZİYALISININ HÜNÄRİ
BİR DAHA YENİ PROQRAM VÄ DÄRSLİKLÄRİN YARADILMASI HAQQINDA

Azärbaycan müstäqillik qazandıqdan sonra milli düşüncämizin bütün sahälärindä ciddi däyişikliklär yarandı. Ancaq aydınıdır ki, milli düşüncä här şeydän цncä milli tähsildän, milli tähsil isä milli därslikdän başlanır. Başqa sözlä desäk, därslik milli täfäkkürün möhkäm цzülüdür. 1920-1992-ci illärdä därsliklärin başlıca mäqsädi imperiya ideologiyasına xidmät edän, iliyinä-sümüyünädäk siyasiläşdirilmiş, yalnız sinfi mübarizä täbliğ edän därsliklärimizi milliläşdirmäyä ilk cähd 1992-ci ilin sentyabrında göstärildi. Yenicä tähsil naziri tä'yin edilmiş professor Firidun bäy Cälilovun 10 sentyabr tarixli ämri ilä nazirliyin Fövqäl'adä Elmi-Metodik Şurası (FEMŞ) yaradıldı. 7 humanitar fänn (türk dili, ädäbiyyat, Azärbaycan tarixi, coğrafiya, insan vä cämiyyät, Avropa dilläri, rus dili) üzrä yeni proqramların vä onların äsasında bütünlüklä yeni därsliklärin hazırlanması bu şuraya hävalä edildi. İşin icrasına näzarät nazirin müavini kimi bu sätirlärin müällifinä tapşırıldı.

FEMŞ-nın yaradılması käskin zärurätdän doğmuşdu - ibtidai sinifläri çıxsaq, son on ildä Azärbaycan orta mäktäbi ьçün heç bir fänn ьzrä yeni därsliklär yaradılmamışdı (cüz'i däyişiklikläri näzärä almasaq). SSRİ-nin dağılmasına baxmayaraq "SSRİ tarixi", "SSRİ coğrafiyası" vä marksist-leninçi sovet ideologiyasını täbliğ edän başqa därslikläri äväz etmäyä heç bir täşäbbüs göstärilmämişdi; bu fänlär ьzrä därslär ya boş keçir, ya da köhnä därsliklärdän istifadä olunurdu.

Keçmiş nazir R.Feyzullayevin 3 avqust 1992-ci il tarixdä keçmiş Dövlät Mätbuat Komitäsinä göndärdiyi 692 saylı ämrdä 1993/94-cü därs ili ьçün näşr edilmäli vur-tut 33 därsliyin (häm dä demäk olar ki, yalnız täkrar näşrlärin) adı çäkilirdi; ämrdäki siyahıya baxanda aydınlaşırdı ki, 1993/94-cü därs ilindä dä şagirdlärin humanitar fänlär üzrä därsliklärsiz qalması planlaşdırılıb...

Väziyyätin nä qädär acınacaqlı vä dözülmäz olduğu göz qabağında idi. Firidun bäylä birgä çıxış yolları aradıq. Yol isä iki idi: ya 1993-ün sentyabrında yeni därslik istäyäcäk müällim vä şagirdlärä "bizdän qabaqkılar işlämäyib" deyäräk yaxa qurtarmalı, mäs'uliyyäti ьstümüzdän atmalı (bu, än asan yoldu), ya da äl-qolu çırmayıb heç näyä baxmadan väziyyäti düzältmäyä girişmäli ( bu zaman därsliklärin gecikmäsinin, onların mäzmunundakı qüsurların vä b. bütün mäs'uliyyäti dä bizim boynumuzda qalacaq, här yandan töhmät göräcäkdik). Biz ikinci - töhmätli vä mäs'uliyyätli yolu seçdik.

İlk növbädä Mätbuat Komitäsinä göndärilmiş ämri geri götürdük. Nazirlikdäki müzakirälärdän sonra 33 därslikdän yalnız 17-sinin näşrinä icazä verdik (hökmän latın qrafikasına keçmäk şärti ilä), 10-unu bütünlüklä çıxdaş etdik, 6-sını isä üzärindä ciddi däyişikliklär aparmaq üçün müälliflärä qaytardıq.

Bäs ehtiyac duyulan därslikläri necä yaratmalı? Än mühüm mäsälä bu idi! Axı yeni därs ilinädäk vur-tut bircä il qalır, biz isä häm yeni proqram yaratmalı, häm yeni därslik yazdırmalı, häm dä onları bu müddätdä näşr etdirmäli idik, halbuki adi vaxtda näşrä tamamilä hazır älyazmanın täkcä näşrinä 14 ay vaxt ayrılır. Demäli, biz ildırım sür'äti ilä, fövqäl'adä rejimlä işlämäli idik! FÖVQÄL’ADÄ ELMİ-METODİK ŞURA, bax, belä fövqäl'adä zärurät üzündän meydana çıxdı!..

FEMŞ-nın qarşısına konkret väzifä qoymuşduq - 4 aya humanitar profilli 7 fänn üzrä 7 proqram, hämin proqramlara äsasän 59 adda yeni därslik hazırlamaq! 23 hazır därsliyi dä bunun üstünä gäldikdä ümumi tirajı 10 milyon nüsxäyä yaxın olan 82 adda (sonralar bu räqäm 90-a yaxınlaşdı) därslik oldu. Azärbaycanın bütün tarixi boyunca hälä heç vaxt bir ildä bu häcmdä iş görmäk näzärdä tutulmamışdı.

FEMŞ öz üzärinä düşän väzifäni läyaqätlä yerinä yetirdi.

Biz, här şeydän öncä, respublikanın 2 mindän artıq (äsasän gänclärdän ibarät) än bacarıqlı alim, müällim vä metodistini cälb edäräk Vahid Elmi-Metodik Şura (VEMŞ) yaratdıq (FEMŞ onun xüsusi sälahiyyätli tärkib hissäsi idi), yeni proqram vä därsliklärin yaradılmasını onlara tapşırdıq. Onların maddi häväsländirilmäsi üçün aylıq münasib maaş vä qonorar fondu yaratdıq. Ancaq şärt qoyduq ki, 59 därslik vä proqramın hamısı 1993-cü il dekabrın 31-nä hazır olmalıdır. Bu iş yerinä yetiriländän sonra därslik müälliflärinä qonorardan älavä här çap väräqinä görä 2 min rubl mükafat veriläcäk, proqramlar da müälliflärdän çox yüksäk qiymätlä qäbul olunacaq, işi vaxtında tähvil vermäyänlär isä mükafatdan mährum ediläcäkdi.

Burada 2 mäqam üzärindä dayanmağı vacib sayıram.

Birincisi. Nazirlik FEMŞ bölmälärinin sädrlärinä işi qurmaqda, bölmä üzvlärinä isä düşündüklärini yazmaqda, başqa sözlä, yaradıcılıq işindä tam särbästlik vermişdi. Näyi yazmağı, necä yazmağı, kimin yazmasını yalnız onların özläri müäyyänläşdirirdi. (Älbättä, män işi näzarätsiz buraxmır, görülän işin keyfiyyätinä şäxsän özüm diqqätlä göz yetirirdim).

İkincisi. Proqram vä därslikläri yaradacaq mütäxässislärin siyasi mänsubiyyäti bizi qätiyyän maraqlandırmırdı. Mäsälän, män “Azärbaycan müällimi” qäzetinä verdiyim müsahibädä (13 mart 1993) bildirmişdim: “Män özümü än sadiq cäbhäçi sayıram. Bu väzifäyä gäländän sonra isä siyasätlä mäşğul olmuram. Belä hesab ediräm ki, uğrunda 5 il mübarizä apardığımız idealları mäzmununda canlandıran proqram vä därslikläri yaratmaq än böyük siyasätdir! Mänim üçün iş yoldaşlarım vä mütäxässislär arasında “cäbhäçi” vä “kommunist” anlayışı yoxdur. Kim yeni täfäkkürlä düşünmäyi, ümumi işimizä fayda vermäyi bacarırsa män onu qiymätländiriräm”.

Görünür, alim, müällim vä metodistläri sämimiliyimizä inandırmağı bacardığımız üçün hämin ziyalılırımızın son däräcä gärgin ämäyi sayäsindä olduqca qısa müddätdä 7 proqramın layihäsi hazırlandı vä "Azadlıq" qäzetinin ayrıca buraxılışlarında här biri 10 min - 40 min nüsxä näşr ediläräk müällimlärin geniş müzakiräsinä verildi. (Bax: Qaynaqlar, I bölmä).

Çox çäkmädän bu proqram layihäläri täkmilläşdirildi vä äsas kimi qäbul olunaraq kitab şäklindä yenidän näşr edildi. (Bax: Qaynaqlar, II bölmä).

Ölkädä därslikläri näşrä hazırlayan yeganä näşriyyat “Maarif” idi. 1992-nin noyabrında Mätbuat Komitäsindäki müşavirädä hämin näşriyyatın direktoru Z.Abdullayev yalnız 30 därsliyi näşrä hazırlamaq gücündä olduqlarını söylädi. 30 noyabr 1992-dä isä komitä sädrinin müavini N.Häsänzadä räsmi şäkildä bildirdi ki, “Maarif” näşriyyatı 1993/94-cü tädris ilinä aid täqdim olunmuş yalnız “22 adda därsliyin vaxtında buraxılmasına tä'minat verir. Qalan därsliklärin älyazmaları 1993-cü ilin fevral ayında täqdim edilärsä onlardan birlikdä 130-150 çap väräqi häcmindä olmaqla 8-10-nu (häm dä müräkkäb olmayan mätnlä) növbäti därs ilinin ävvälinä buraxmaq mümkündür”.

Bäli, väziyyät son däräcä çıxılmazdı! 82 adda därsliyin öhdäsindän gälmäk üçün Tähsil Nazirliyi yeni näşriyyat yaratmaq mäcburiyyätindä qaldı (26 dekabr 1992). Olduqca qısa vaxtda "Öyrätmän" näşriyyatının (onun adını sonralar däyişdirib "Tähsil" etdilär) maddi-texniki bazası yaradıldı, onun fäaliyyät göstärmäsi üçün prezident Äbülfäz Elçibäyin göstärişi ilä 50 milyon rubl yardım alındı. (28 yanvar 1993-dä yeni näşriyyat ilk mähsulunu – “Azärbaycan Respublikasının Tähsil qanunu”nu buraxdı).

Yeni därsliklärin näşri ьçün nazirliyin väsaiti hesabına respublikadan 453 ton, prezident Äbülfäz Elçibäyin göstärişi ilä verilmiş 60 milyon rubl kreditin hesabına isä Rusiyadan (barter yolu ilä) 250 ton (üst-üstä 711 tondan artıq) kağız aldıq.

Proqramlar hazır olduqca onların äsasında yeni därsliklärin yaradılması işi dä çox sürä'tlä gedirdi. Cämil Ähmädli ("İnsan vä cämiyyät"), Müseyib Müseyibov ("Coğrafiya"), Tofiq Hacıyev ("Türk dili"), Älyar Säfärli ("Ädäbiyyat"), Tofiq Väliyev ("Tarix"), Fäxräddin Veysälov ("Avropa dilläri"), Gülmirzä Äliyev ("Rus dili") kimi qeyrätli professorlarımızın rähbärliyi altında AZÄRBAYCAN ZİYALISI därsliklärimizin älyazmalarını yazılıb ortaya qoydu!

Göstärim ki, biz ilk däfä olaraq "İnsan vä cämiyyät" adlı därslikläri yazdırdıq, ilk däfä olaraq "Coğrafiya" därsliklärini milliläşdirdik, ilk däfä olaraq "Türk dünyası coğrafiyası" därsliyi yaratdıq (belä därslik hätta Türkiyädä dä yoxdur!), ilk däfä olaraq V-XI siniflär ьçün yeni mäzmunlu, milli ruhlu "Azärbaycan tarixi" därsliklärini ortaya qoyduq, Azärbaycan alimlärinin milli konsepsiyası äsasında yazılmış "Rus dili" därsliklärinä ilk däfä olaraq häyat verdik, "Ädäbiyyat" därsliklärini sosioloji tählildän, sinfi mübarizä tärbiyäsindän ilk däfä olaraq xilas etdik vä s.

Yeni proqram vä därsliklärlä biz äslindä ilk däfä olaraq üçrängli Azärbaycan milli ideologiyasına häyat verdik, halbuki bu ideologiya indiyädäk dä tam formalaşdırılmayıb. Onlarda biz ilk däfä olaraq şagirdlärä türkçülük, yurdsevärlik vä äsl Azärbaycan beynälmilälçiliyi duyğuları aşılamağın özülünü qoyduq, ilk däfä olaraq sosializm, kommunizm mäfkuräsinä deyil, ümumbäşäri däyärlärä äsaslanan müasir dünyagörüşü formalaşdırdıq, ilk däfä olaraq islami däyärlärä lazım olduğu şäräfli yeri verdik. Yeni därsliklärlä biz nihilist sovet adamını mäğrur Azärbaycan vätändaşına çeviräcäk qüdrätli silah yaratdıq.

Yeri gälmişkän, yeni därsliklärlä biz häm dä Azärbaycanda latın älifbasının tätbiqini dä gerçäkläşdirdik.

Därsliklär, doğrudan da, İldırım sür'äti ilä hazırlandı. Belä ki, 1993-ün oktyabrında 56 hazır därslik älyazmasından 49-u artıq "Öyrätmän" (41) vä "Maarif" (8) näşriyyatlarına tähvil verilmiş vä onlardan 12-si näşr edilmişdi. Näzärdä tutulan därsliklärdän yalnız V sinfin "Azärbaycan tarixi", VIII sinfin "İnsan vä cämiyyät" vä X-XI siniflärin "Ädäbiyyat" därslikläri mänim vaxtımda hazır olmadı.

Beläliklä, vur-tut bir ildä Tähsil Nazirliyi vätänpärvär alim, müällim vä metodistlärimizin fädakarcasına ämäyi sayäsindä proqram vä därsliklärin yeniläşdirilmäsindä inqilabi däyişikliklär apararaq bir neçä ilin işini gördü! Sözün yaxşı anlamında fanatik saydığım hämin şäräfli insanların qarşısında baş äyäräk, millät balalarının savadlanması yolunda gördükläri misilsiz işä görä onlara bir daha üräkdän minnätdarlığımı bildiriräm! Täässüf, çox täässüf ki, onların ämäyinin layiq olduğu qiymäti vermäyä vaxtımız qalmadı…

Nazirliyin söz verib yerinä yetirä bilmädiyi yeganä şey hazır därslik älyazmalarını sentyabradäk näşr etdirib şagirdlärä çatdırılmamasıdır. Bunun da bir sıra obyektiv vä subyektiv säbäbläri var.

1) Dövlät Mätbuat Komitäsi (sonrakı Mätbuat vä İnformasiya Nazirliyi) vä "Maarif" näşriyyatı därslik probleminä ögey münasibät bäslädilär.

2) "Öyrätmän" näşriyyatı 1992-nin dekağrında yaradılsa da yalnız 1993-ün martından äsl fäaliyyätä başlaya bildi. Prezidentin ona ayırdığı 50 milyon rubl väsait maliyyä nazirinin 1-ci müavininin täqsiri üzündän yalnız iyun ayında verildi, bu isä redaktor vä rässamlarla müqavilä bağlamağı längitdi, Rusiya mätbääläri ilä bağlanmış müqaviläläri pozdu.

3) Rusiyaya pul köçürmäyin mümkün olmaması üzündän oraya yalnız oktyabrda çox az mäbläğ çatdırmaq mümkün oldu.

4) Tähsil Nazirliyinin iki yerä: Maarif Nazirliyinä vä Ali vä Orta İxtisas Tähsili Nazirliyinä bölünmäsi dä (may 1993) işi xeyli längitdi.

5) "Ädäbiyyat" vä "Tarix" bölmälärinin ilk sädrlärinin (Rafael Hüseynov, Yaqub Mahmudov) işä son däräcä laqeydliklä yanaşması hämin fänlär üzrä därslik älyazmalarının gecikmäsinä säbäb oldu.

Beläliklä, proqram vä därsliklärin yaradılmasının ilk märhäläsi uğurla başa çatdı. Bu märhälädä Tähsil Nazirliyi çoxlu haqsız hücumlala mä'ruz qaldı. 4 iyundan sonra, görülän işin ümumän sıradan çıxarılması qorxusu yarandı. 1993-ün avqust ayının sonunda "Azärbaycan" qäzeti dalbadal iki nömrädä nazirliyin gördüyü bütün işi yerä vurmağa çalışdı. (Bax: Qaynaqlar, III bölmä).

Firidun Cälilovun 1 sentyabrda işdän azad edilmäsi ilä män dä tam kömäksiz qaldım vä ondan sonra çox az müddät burada davam gätirä bildim. Bu vaxt içärisindä yerdä qalan därslik älyazmalarının näşriyyatlara tähvil verilmäsi üçün älimdän gäläni etdim.

4 iyundan sonra hökumätin baş naziri Surät Hüseynovun deputatları dar ağacından asmaqla hädälädiyi bir vaxtda milli zämindä yaradılmış därsliklärimizä qaragüruhun hücumları biz gedändän sonra da davam etdi. Män bu gün Allah qarşısında haqqı danmadan deyiräm - ägär bizdän sonra tähsil naziri Lidiya Räsulova yox, bir il boyunca bizä addımbaşı här işdä mane olmağa çalışan hämin qaragüruhun mänim dä yaxşı tanıdığım başçılarından biri tä'yin olunsaydı gördüyümüz vä bu gün fäxr etdiyimiz işlär, heç şübhäsiz, amansızcasına mähv ediläcäkdi. Ümumän Lidiya Räsulova tähsil sahäsinä täsadüfän düşmüş adam olsa da mähz onun prinsipiallığı sayäsindä yeni proqram vä därsliklär qorunub saxlana bildi (bu işdä näşr işläri idaräsinin räisi Äsgär Quluyevin dä müstäsna xidmätini unutmamalıyıq), eyni zamanda ikinci märhälä - därsliklärin näşri başa çatdırıldı. Doğrudur, näşr prosesi lap uzun çäkdi - 1993-dän 1997-yädäk davam etdi, ancaq burada män naziri qınamaq fikrindän uzağam.

Bäli, 1992-1993-dä yeni proqram vä därsliklär hazırlandı vä onların näşrinä başlandı, 1993-97-dä isä näşr prosesi başa çatdırıldı. Bununla da Azärbaycanda milli tähsilin mäzmunca yeniläşmäsinä doğru än mühüm addım atıldı vä bu proses tähsilimizin ümumilikdä än böyük uğuru oldu.

Bu deyilänlärdän elä täsävvür yaranmasın ki, yenilik yalnız adı çäkilän 7 fäni ähatä edib - yox. Bu müddätdä ibtidai siniflärin proqram vä därslikläri dä demäk olar ki, bütünlüklä däyişdirilib. Yuxarı siniflär üçün dä biologiya, informatika vä b. fänlär üçün çoxlu milli därsliklär yazılıb vä näşr edilib.

Näzärdä tutduğumuz, ancaq icrasına vaxt tapmadığımız iki mühüm iş yarımçıq qaldı vä 1993-dän sonra unuduldu (här halda, indiyädäk ortada heç nä yoxdur).

1) Biz ümumdünya tarixi üzrä proqramı hazırlayıb näşr etdirdik, onun äsasında hazırlanacaq därslikläri müälliflär arasında böldük, ancaq hämin därslikläri yazdırmağa imkan olmadı. Bu säbäbdän Azärbaycan şagirdi bu gün dä "SSRİ tarixi" kitabını oxumağa mäcburdur.

2) Biz riyaziyyat, fizika, kimya, biologiya vä b. qeyri-humanitar fänlär üzrä proqramlar hazırlatmışdıq (näşrinä vaxt olmadı) vä 1994-cü ildä onlar äsasında milli därsliklär yaratmağı planlaşdırmışdıq. Täässüf ki, bu plan laqeydliklä qarşılandı vä indiyädäk dä Moskvanın därsliklärinin tärcümäsindän istifadä edilir.

Ancaq 1996-1997-dä bizim dä näzärdä tutduğumuz bir işä başlanıldı - ölkänin rus mäktäbläri üçün öz milli därsliklärimizin tärcümä edilmäsinä girişildi. (Biz bu prosesi 1995-1996-cı illär üçün planlaşdırmışdıq). İnanmaq istärdim ki, Lidiya Räsulovanın bacarıqla başladığı hämin işi indiki nazir, hörmätli Misir Märdanov uğurla sona yetiräcäk.

Sonda onu da bildirmäk istäyiräm ki, däqiq mä'lumatıma görä, Azärbaycan äski Sovetlär Birliyinin türk cümhuriyyätläri içärisindä özünün milli proqram vä därsliklärini yaratmağa başlayaraq onu başa çatdıran ilk ölkädir. Bu sahädä Azärbaycan ziyalısının gördüyü işin däyärini vermäk yaxın gäläcäyin qismätinä düşür, män isä hämin işdä az-çox ämäyi olmuş bütün alim, müällim vä metodist hämkarlarıma bir daha minnätdarlığımı bildiriräm!

1. Tarix proqramı. (Ümumtähsil mäktäblärindä V-XI siniflär üçün). - "Azadlıq" qäzeti, ayrıca buraxılış, oktyabr 1992.

2. Ümumtähsil mäktäbinin V-XI sinifläri üçün ädäbiyyat proqramı (iş nüsxäsi). Bakı, 1992.

3. Ümumtähsil mäktäblärinin proqramları. Coğrafiya. - "Azadlıq" qäz., ayrıca buraxılış, dekabr 1992.

4. Программа по русскому языку для I-XI классов азербайджанской школы. - "Azadlıq" qäz., ayrıca buraxılış, dekabr 1992.

5. Azärbaycan Respublikası ümumtähsil mäktäblärinin V-XI sinifläri üçün türk dili proqramı. - "Azadlıq" qäz., ayrıca buraxılış, yanvar 1993.

6. Azärbaycan Respublikası ümumtähsil mäktäblärinin V-XI sinifläri üçün ädäbiyyat proqramı. - "Azadlıq" qäz., ayrıca buraxılış, yanvar 1993.

7. Azärbaycan Respublikası ümumtähsil mäktäblärinin V-XI sinifläri üçün Avropa dillärindän proqram (alman, ingilis, fransız). - "Azadlıq" qäz., ayrıca buraxılış, yanvar 1993.

8. Azärbaycan Respublikası orta ümumtähsil mäktäblärinin V-XI sinifläri üçün Azärbaycan tarixi proqramı. - "Azadlıq" qäz., ayrıca buraxılış, mart 1993.

9. Azärbaycan Respublikası orta ümumtähsil mäktäblärinin VI-XI sinifläri üçün ümumdünya tarixi proqramı. - "Azärbaycan müällimi" qäzeti, 25 may, 1 iyun 1993.

1. Orta ümumtähsil mäktäbläri üçün "İnsan vä cämiyyät" kursunun tädris proqramı. Bakı, 1992.

2. Orta ümumtähsil mäktäblärinin V-XI sinifläri üçün türk dili proqramı. – Bakı, "Öyrätmän" näşriyyatı, 1993.

3. Orta ümumtähsil mäktäbläri üçün Avropa dilläri (alman, ingilis, fransız dili) kursunun tädris proqramı. (V-XI siniflär). Bakı, "Öyrätmän", 1993.

4. Orta ümumtähsil mäktäbläri üçün coğrafiya proqramı. (V-XI siniflär). Bakı, "Öyrätmän", 1993.

5. Orta ümumtähsil mäktäblärinin V-XI sinifläri üçün ädäbiyyat proqramı. Bakı, "Öyrätmän", 1994.

6. Orta ümumtähsil mäktäblärinin V-XI sinifläri üçün tarix proqramı. Bakı, "Öyrätmän", 1995.

1. Azärbaycan tarixi. Pedaqoji universitet vä institutlar üçün proqram. Bakı, 1992.

2. Ädäbiyyat näzäriyyäsi. Pedaqoji universitet vä institutlar üçün proqram. Bakı, 1992.

3. Rusiya imperiyası tärkibindäki türk xalqlarının tarixi kursunun proqramı. Bakı, Bakı Universiteti näşriyyatı, 1993.

4. Kömäkçi tarixi fänlär kursu üzrä pedaqoji universitet vä institutlar üçün proqram. Bakı, 1994.

1. Yeni därsliklär: problemlär häll olunur. - "Xalq qäzeti" qäz., 3 noyabr 1992.

2. Sosializmä qarşı kommunist täfäkkürü ilä çıxış edirik. Günahkarlar sırasında mäktäbimiz vä pedaqoji mätbuatımız da var. - "Azärbaycan müällimi" qäz., 13 mart 1993.

3. "Tähsilimizin növbäti böyük uğuru yeni därsliklär olacaq". - "Azärbaycan" qäz., 19 mart 1993.

4. İradä Äliyeva. Yeni därsliklärsiz tähsil islahatı mümkün deyil. - "Azärbaycan" qäz., 6 may 1993.

5. Ä.Tahirzadä: "Därsliklär olacaq!". - "Azärbaycan" qäz., 3 avqust1993.

6. İradä Äliyeva, Qärib Qarannı. Därslik böhranı. – “Azärbaycan” qäz., 28 avqust 1993.

7. İradä Äliyeva, Qärib Qarannı. - Xalq Tähsili Nazirliyi näşriyyat yaratdı, özü dä "quru yerdä"! – “Azärbaycan” qäz., 31 avqust 1993.

8. Ädalät Tahirzadä. Därsliklärimiz. Därslärimiz. - "Azärbaycan müällimi" qäz., 9 noyabr 1993.

9. "Biz xalqa tähsil qanunu, test imtahanları, yeni proqram vä därsliklär verdik". - "Millät" qäz., 13 oktyabr 1994.