Azärbaycanda tähsilin väziyyätini araşdıran müstäqil Web sähifä

15.10.01 01:04:29

230

Giriş  İslahat  Azärbaycan   Dünya  Texnologiya  Mäqalälär  Müraciätlär  Bizä yazın  Referatlar  

Azärbaycan Respublikasının Tähsil Qanunu


II bölmä. Tähsil sistemi

Maddä 9. Tähsil sistemi vä onun başlıca väzifäsi

Tähsil sistemi müxtälif pillädän olan ardıcıl tähsil proqramlarının mäcmusundan, onları häyata keçirän tähsil müässisäläri şäbäkäsindän, tähsili idaräetmä orqanlarından, tä`lim-tärbiyä prosesi ilä mäşğul olan digär täşkilatlar vä müässisälärdän ibarätdir.

Tähsil sisteminin başlıca väzifäsi därin vä härtäräfli biliyä, bacarığa, praktiki hazırlığa, yüksäk mädäniyyätä, mäs`uliyyät hissinä, mütäräqqi dünyagörüşä malik olan vä onu daim inkişaf etdirmäyä çalışan şäxsiyyät formalaşdırmaq, soykökünä, Azärbaycan xalqının azadlıq vä demokratiya än`änälärinä bağlı olan, xalqının milli, äxlaqi, humanist, mä`nävi vä mädäni däyärlärinä därindän yiyälänän, onları qoruyan vä daim inkişaf etdirän, ailäsini, vätänini, millätini sevän vä daim ucaltmağa çalışan, ümumbäşäri däyärlärä yiyälänän, insan hüquqları vä azadlıqlarına hörmät edän, müstäqil vä yaradıcı düşünän, biliyinä, yüksäk äxlaqi vä mä`nävi keyfiyyätlärinä, demokratikliyinä görä dünyanın än qabaqcıl ölkälärinin vätändaşları säviyyäsindä dura bilän sağlam yurddaşlar yetişdirmäk vä bununla yüksäk sivilizasiyalı cämiyyät qurmağa, Azärbaycanı dünyanın än inkişaf etmiş demokratik dövlätlärindän birinä çevirmäyä qadir olan insan tärbiyä etmäkdir.

Maddä 10. Tähsil proqramları

1. Azärbaycan Respublikasında häyata keçirilän tähsil proqramları bunlardır: ümumtähsil proqramları; peşä-ixtisas tähsili proqramları.

2. Ümumtähsil proqramlarına daxildir: mäktäbäqädär tähsil proqramları; ibtidai, äsas, orta ümumtähsil proqramları.

3. Peşä-ixtisas tähsili proqramlarına daxildir: texniki-peşä tähsili proqramları; orta ixtisas tähsili proqramları; ali ixtisas tähsili proqramları; ali tähsildän sonrakı ixtisas tähsili proqramları (ordinatura, magistratura, doktorantura vä s.)

Maddä 11. Tähsil sisteminin quruluşu

Tähsil sistemi aşağıdakı quruluşda müäyyän olunur: mäktäbäqädär tärbiyä. Ümumi tähsil:

* ibtidai tähsil;

* äsas tähsil;

* orta tähsil.

Peşä-ixtisas tähsili:

* texniki-peşä tähsili;

* orta ixtisas tähsili;

* ali ixtisas tähsili.

Diplomdan sonrakı hazırlıq (stackeçmä, ordinatura vä s.)

Magistratura.

Doktorantura.

Mäktäbdänkänar tä`lim vä tärbiyä.

Särbäst tähsil.

İxtisasartırma vä kadrların yenidän hazırlığı.

Maddä 12. Tähsil formaları

Tähsil aşağıdakı formalarda häyata keçirilir: istehsalatdan ayrılmaqla vä ayrılmamaqla tähsil müässisäsindä; ailädä; särbäst yolla.

Müxtälif tähsil formalarının älaqäländirilmäsi mümkündür.

Bütün tähsil formaları üçün müvafiq tähsil proqramları çärçiväsindä vahid dövlät standartı tätbiq edilir.

İstehsalatdan ayrılmadan vä eksternat yolu ilä qazanılması qadağan olunan peşä vä ixtisasların siyahısını Azärbaycan Respublikası hökumäti müäyyän edir.

Maddä 13. Tähsil müässisäläri

1. Azärbaycan Respublikasında dövlät vä qeyri-dövlät, pulsuz vä pullu tähsil müässisäläri fäaliyyät göstärir. Dövlät tähsil müässisäläri aparıcı rol oynayır. Tähsil müässisäläri müvafiq icra hakimiyyäti orqanında dövlät qeydiyyatından keçdikdän sonra hüquqi şäxs statusu alırlar. Tähsil müässisälärinin müvafiq tipi haqqında Äsasnamäni Azärbaycan Respublikası hökumäti täsdiq edir. Bu äsasnamälärä müvafiq olaraq tähsil müässisäsi täräfindän onun fäaliyyätini tänzimläyän nizamnamälär hazırlanır. Nizamnamäni tähsil müässisäsinin tä`sisçiläri täsdiq edirlär.

2. Tähsil müässisäläri öz aralarında sazişlär bağlamaq, elmi, istehsalat vä digär müässisä, täşkilat vä idarälärin iştirak etdiyi tädris-tärbiya komplekslärindä birläşmäk vä tädris-elm-istehsalat birlikläri (assosiasiyaları) yaratmaq, ärazi tädris-istehsalat birlikläri vä assosiasiyalarına daxil olmaq hüququna malikdirlär. Belä kompleks vä birliklärä daxil olan tähsil vä digär müässisälärin funksiyaları, strukturları, hüquqları onların nizamnamäläri ilä müäyyän olunur. Hüquqi şäxs statusuna malik tärkib hissäsi olan tähsil müässisäsi vahid tähsil müässisäsi kimi fäaliyyät göstärir.

3. Tähsil müässisälärindä proqramların mänimsänilmäsi müvafiq äsasnamä äsasında attestasiya keçirilmäsi ilä başa çatdırılır. Aralıq märhälälärdä şagird vä täläbälärin attestasiyalarının forması, qaydası vä müddäti tähsil müässisäsinin nizamnamäsi ilä müäyyänläşdirilir.

4. Dövlät bütün tähsil müässisälärinin hüquqlarının müdafiäsinä tä`minat verir.

Maddä 14. Mäktäbäqädär tärbiyä müässisäläri

1. Tähsilin äsasında mäktäbäqädär tärbiyä durur. Mäktäbäqädär tärbiyä ailädä vä mäktäbäqädär uşaq tärbiyä müässisälärindä häyata keçirilir. Mäktäbäqädär tärbiyä müässisälärindä uşaqlar ailä ilä sıx ämäkdaşlıq şäraitindä tärbiyä olunurlar. Dövlät körpälärin tärbiyäsi, sosial müdafiäsi üçün maliyyä vä maddi yardım göstärilmäsinä tä`minat verir.

2. Mäktäbäqädär tärbiyä müässisälärinä daxildir: körpä evläri, körpä evläri-bağçalar, uşaq bağçaları, ailä-bağçalar, mäktäb-bağçalar, bağça-internatlar, uşaq evläri, ahıl evläri yanında uşaq evläri-internatlar, äqli vä fiziki cähätdän qüsurlu uşaqlar üçün mäktäbäqädär tärbiyä müässisäläri vä s.

Mäktäbäqädär tärbiyä müässisälärinä uşaqlar valideynlärin (vä ya onları äväz edänlärin) arzusu ilä qäbul olunurlar. Uşaqların mäktäbäqädär tärbiyä müässisälärinä qäbulu qaydası xüsusi äsasnamä ilä tänzim olunur.

Qeyri-dövlät mäktäbäqädär tärbiyä müässisäsi ilä valideynlär (yaxud onları äväz edänlär) arasındakı hüquqi münasibätlär müqavilä ilä tänzimlänir.

3. Mäktäbäqädär müässisälärdä tärbiyä işinin mäzmunu müäyyän olunarkän ümumbäşäri däyärlärä istinad olunmaqla milli zämin äsas götürülür. Evdarlıq, cängavärlik, qährämanlıq vä vätänpärvärliklä bağlı oyunlar, xor mahnıları, dövlät rämzläri, o cümlädän himni öyrädilir. Xalq ädäbiyyatından götürülmüş sücetlär äsasında yaradılmış proqramlar üstünlük täşkil edir. Xüsusi metodika äsasında xarici dillärin öyrädilmäsinä başlanılır. Azärbaycan dilinin öyränilmäsinä üstünlük verilir. Nadir iste`dada malik uşaqlar üçün xüsusi bağçalar vä ya qruplar açılır. Älavä mäşğälälärin - xoreoqrafiya, nitq mäharäti, üzgüçülük, bädii gimnastika, musiqi, räsm, ämäk, xarici dil, evdarlıq vä s. müxtälifliyi tä`min edilir. Pedaqoji kadrlar hazırlanarkän bu cür ixtisaslaşdırma näzärä alınır.

Mäktäbäqädär tärbiyä qruplarında uşaqların sayı müvafiq äsasnamä ilä tänzim olunur.

Maddä 15. Ümumtähsil mäktäbläri

1. Ümumi tähsil üç pillädän ibarätdir:

* ibtidai tähsil (I-IVsiniflär);

* äsas tähsil (V-VIII siniflär);

* orta tähsil (IX-XI siniflär). Üçüncü pilläni başa vuranlar tam orta ümumi tähsil alırlar. İbtidai, äsas vä orta tähsil müässisäläri ayrı-ayrılıqda da fäaliyyät göstärä bilärlär.

İbtidai tähsil 6 yaşdan başlayır.

2. 14 yaşı bitmiş şagirdlär mäktäb nizamnamäsinä äsasän mäktäbdän çıxarıla bilär. Yetim vä valideyn himayäsindän mährum olmuş uşaqlar qäyyumluq vä himayä orqanlarının razılığı olmadan mäktäbdän çıxarıla bilmäzlär.

3. İbtidai vä äsas tähsil pillälärindä siniflärdä, günü uzadılmış qruplarda şagirdlärin orta sıxlığı, maddi-texniki baza imkan verdikcä, 20 näfär müäyyän edilir. Siniflärin iki yerä bölünmäsi müvafiq normativ sänädlä tänzim olunur.

4. Känd yerlärindä, zäruri hallarda, ibtidai vä äsas tähsil pillälärindä mäktäb vä ya ayrıca siniflär yaradılarkän şagirdlärin sayı näzärä alınmır. Bu cür mäktäblär vä ya siniflär yerli tähsil orqanlarının qärarı ilä açılır.

5. Äsas tähsil mäcburidir.

6. Äsas tähsili başa vurmuş şagirdlär öz tähsillärini ümumtähsil mäktäblärinin orta tähsil pilläsindä, incäsänät mäktäblärindä, peşä mäktäblärindä vä peşä litseylärindä davam etdirirlär, hämin mäktäblärä qäbul müsabiqä yolu ilä aparılır. Müsabiqä qaydası mäktäb nizamnamäsi ilä müäyyän olunur.

7. Ümumtähsil mäktäblärinin üçüncü (orta tähsil) pilläsindä tä`lim täbiät-riyaziyyat vä humanitar tämayüllär üzrä aparılır. Xüsusi iste`dada malik şagirdlär üçün ixtisas sinifläri açılır.

8. Orta tähsil pilläsindä, maddi-texniki baza imkan verdikcä, siniflärdä şagirdlärin orta sıxlığı 15 näfär müäyyän edilir. Siniflärin iki yerä bölünmäsi müvafiq normativ sänäd äsasında häyata keçirilir. Xarici dil därslärindä, habelä tä`lim qeyri dillärdä aparılan siniflärdä Azärbaycan dili därslärindä, ixtisas siniflärindä, bädän tärbiyäsi vä ämäk tä`limi därslärindä siniflär iki yerä bölünür.

9. Xüsusi iste`dadı olan şagirdlär üçün ümumtähsil mäktäblärinin üçüncü (orta tähsil) pilläsindän başqa ixtisaslaşdırılmış fänn mäktäbläri, gimnaziyalar, litseylär vä digär tä`lim-tärbiyä ocaqları yaradılır. Ayrı-ayrı fänn mäktäbläri müvafiq ali mäktäblärin näzdindä dä fäaliyyät göstärä bilär.

10. İşläyän yurddaşların orta tähsil ala bilmäsi üçün ümumtähsil müässisäläri bazasında axşam vä qiyabi tähsil sinifläri, qrupları açılır. Ümumi tähsilin müäyyän olunmuş müddätdän ävväl başa çatdırılmasına da yol verilir.

11. Şagirdlärin tä`limdä färqländirilmäsi bilik yarışının sämäräli täşkilinä yönäldilir. Mükämmäl bilik vä bacarıq başlıca mäqsäddir.

Maddä 16. Sosial yardıma vä sağlamlıqlarının bärpasına ehtiyacı olan uşaqlar üçün tä`lim-tärbiyä müässisäläri

Sosial yardıma vä sağlamlıqlarının bärpasına ehtiyacı olan uşaqlar üçün aşağıdakı tä`lim-tärbiyä müässisäläri açılır: ailädä tärbiyä vä tähsil alması üçün zäruri şäraiti olmayan uşaqlar üçün ümumtähsil internat-mäktäbläri; yetim vä valideyn himayäsindän mährum olmuş uşaqlar üçün uşaq evläri, internat-mäktäblär; uzunmüddätli müalicäyä ehtiyacı olan uşaqlar üçün sanatoriya tipli mäktäblär, internat-mäktäbläri, uşaq evläri (bu cür uşaqlara hämçinin xästäxanalarda, sanatoriyalarda, evlärdä dä därs keçilir); äqli vä fiziki cähätdän qüsurlu uşaqlar üçün xüsusi mäktäblär, internat-mäktäblär, uşaq evläri; älahiddä şäraitdä tärbiyä olunması zäruri olan uşaqlar vä yeniyetmälär üçün xüsusi ümumtähsil vä peşä mäktäbläri vä s.

Maddä 17. Peşä mäktäbläri vä peşä litseyläri

Peşä mäktäbläri vä peşä litseyläri müxtälif peşädän olan sänätkarlara täläbi ödäyän, hämçinin Azärbaycanın unudulmuş vä sıradan çıxmaqda olan nadir vä än`änävi sänätkarlıq sahälärinin dirçäldilmäsinä yönäldilän ilkin peşä tähsili müässisäläridir.

Peşä mäktäblärinä icbari tähsili başa vuran sänätä meyilli şäxslär, müxtälif istehsal sahälärindä peşä hazırlığını artırmaq istäyän, hämçinin peşäsini däyişdirmäk arzusunda olan gänclär qäbul olunurlar. Ayrı-ayrı hallarda ümumi äsas tähsili olmayanların da ilkin peşä tähsili almasına şärait yaradılır. Orta tähsilli gänclär dä arzularına uyğun olaraq ilkin peşä mäktäblärindä tähsil ala bilärlär. Peşä mäktäblärindä orta tähsil verilmir.

Vätändaşların müxtälif peşälär öyränmäsi, ixtisasını artırması vä yeni ixtisasa yiyälänmäsi üçün peşä mäktäblärindän älavä tädris kombinatları - kurslar, iri istehsal müässisäläri näzdindä müxtälif peşä kursları da fäaliyyät göstärir.

Peşä litseylärinä qäbul olunan gänclär üç-dörd il ärzindä nisbätän müräkkäb peşälärä yiyälänmäklä bärabär, orta tähsil dä alırlar. Peşä litseylärindä ümumi orta tähsili başa vurmuş gänclär üçün dä müvafiq qruplar täşkil olunur.

Peşä mäktäbläri vä peşä litseylärinin tädris qruplarında orta sıxlıq, maddi-texniki bazadan asılı olaraq 15 näfär müäyyän edilir. Qrupların iki yerä bölünmäsi müvafiq normativ sänädlä tänzim olunur. Xarici dil därslärindä, habelä tälim qeyri dillärdä aparılan siniflärdä Azärbaycan dili därslärindä, ixtisas siniflärindä, peşä-ixtisas fänläri, istehsalat tä`limi vä bädän tärbiyäsi därslärindä siniflär iki yerä bölünür.

Peşä tädris müässisäläri dövlät sifarişi, hämçinin idarä, müässisä, täşkilat, ayrı-ayrı vätändaşlarla bağlanmış müqavilälär äsasında fäaliyyät göstärir. Peşä-tädris müässisälärinin uzunmüddätli müqavilälär äsasında kadr hazırladığı baza müässisäläri dä ola bilär. Ayrı-ayrı rayonlarda, o cümlädän känd yerlärindä än`änävi sänät vä mäşğulluq sahäläri üzrä peşä mäktäbläri vä peşä litseyläri açılır. Birliklärin, istehsal komplekslärinin, ali mäktäblärin näzdindä dä peşä-tädris müässisäläri: peşä mäktäbi zavod, peşä mäktäbi fabrik, peşä mäktäbi fermer täsärrüfatı vä digär özünümaliyyäläşdirmä peşä ocaqları yaradıla bilär. Peşä mäktäbläri vä peşä litseyläri digär hüquqi şäxslärlä ortaq istehsalat müässisäsi yarada bilärlär.

Peşä-tädris müässisälärinin mä`zunlarına öyrändikläri peşäyä müvafiq olaraq müxtälif däräcälärdän olan "sänätkar" ixtisası verilir.

Peşä-tädris müässisälärindä tähsilin gündüz vä axşam formaları olur.

Fiziki cähätdän qüsurlu uşaqlar üçün xüsusi peşä kursları, mäktäbläri vä litseyläri açılır.

Maddä 18. Orta ixtisas mäktäbläri (texnikumlar, kolleclär)

Orta ixtisas mäktäbläri (texnikumlar, kolleclär vä s.) orta ixtisas tähsili proqramlarını häyata keçirän tädris müässisäläridir. Hämin tähsil müässisäläri äsas vä orta ümumi tähsil, peşä mäktäbläri vä peşä litseyläri bazasında fäaliyyät göstärmäklä orta pillädän olan ixtisaslı mütäxässislär hazırlayır, onları täkmilläşdirir vä ixtisaslarını artırır. Äsas tähsili başa vurduqdan sonra orta ixtisas mäktäbinä daxil olmuş vätändaşlar orta ixtisas tähsili ilä yanaşı ümumi orta tähsil dä alırlar.

Ali mäktäblärin näzdindä dä müvafiq ixtisaslar üzrä texnikumlar, kolleclär fäaliyyät göstärä bilär.

Orta ixtisas mäktäbläri bitiränlärä "kiçik mütäxässis" däräcäsi verilir.

Tädris prosesini dünya standartları säviyyäsindä qurmuş qabaqcıl texnikumların maddi-texniki bazası vä kadr potensialı äsasında müasir kolleclär şäbäkäsi yaradılır.

Maddä 19. Ali mäktäblär

Ali mäktäblär (ali kolleclär, institutlar, konservatoriyalar, akademiyalar, universitetlär vä s.) ali ixtisas tähsili proqramlarını häyata keçirän tädris müässisäläridir.

Azärbaycan ali mäktäbläri konkret ixtisaslar verän tädris müässisäläri, çoxpilläli tädris kompleksläri, tädris-elmi komplekslär, tädris elmi-istehsalat-müalicä kompleksläri vä başqa formalarda fäaliyyät göstärir. Onların näzdindä müxtälif pillädän olan tädris müässisäläri (orta mäktäblär, litseylär, peşä litseyläri, texnikumlar, kolleclär vä s.), elmi-tädqiqat märkäzläri vä institutları, istehsalat müässisäläri, klinikalar, äczäxanalar vä s. fäaliyyät göstärir.

Azärbaycan Respublikasında ali tähsil orta tähsil bazasında hayata keçirilir. Ali mäktäblärdä kadr hazırlığı äyani, qiyabi, axşam, hämin formaların birläşdirilmäsi vä eksternat yolları ilä häyata keçirilir. Äyani (gündüz) tähsil aparıcı rol oynayır. Müvafiq ixtisaslar üzrä qiyabi, axşam vä eksternat yolu ilä ancaq "bakalavr" däräcäsi verilä bilär.

Ali mäktäblärin seminar vä praktiki mäşğälä qruplarında täläbälärin orta sıxlığı, maddi-texniki baza vä kadr hazırlığına olan täläbat näzärä alınmaqla, 12-15 näfär müäyyän olunur.

Ali mäktäblärin äsas fäaliyyät istiqamätläri aşağıdakılardır: müxtälif däräcädän olan ali tähsilli mütäxässislär hazırlamaq; elmi araşdırmalar aparmaq; yüksäk ixtisaslı elmi-pedaqoji, elmi kadrlar hazırlamaq; elmi-pedaqoji vä elmi kadrların attestasiyasını keçirmäk; ixtisasartırma vä kadrların yenidän ixtisaslaşmasını tä`min etmäk; mädäni-maarifçilik, näşriyyat, maliyyä-iqtisadi, täsärrüfat, elmi-istehsalat, kommersiya fäaliyyäti; xarici älaqälär.

Ali mäktäblär dövlät sifarişläri, hämçinin idarälär, täşkilatlar, müässisälär, habelä ayrı-ayrı şäxslärlä bağlanmış müqavilälär äsasında fäaliyyät göstärirlär.

Maddä 20. Ali tähsilin pilläläri vä ixtisas däräcäläri

Ali tähsil tähsil müässisälärinin kadr potensialı, maddi-texniki bazası vä ixtisasın xüsusiyyätindän asılı olaraq birpilläli, ikipilläli vä üçpilläli ali mäktäblärdä häyata keçirilir. Ayrı-ayrı pillälärdä tähsil müddäti tädris planı äsasında müäyyänläşdirilir vä Xalq Tähsili Nazirliyi täräfindän täsdiq edilir.

Birpilläli ali mäktäblärdä (institutlarda, konservatoriyalarda, ali kolleclärdä vä s.) müäyyän peşä istiqamäti vä ya konkret ixtisaslar üzrä ali tähsilli mütäxässis hazırlanır, sahä (fakültä) elmi şurasının qärarı ilä "bakalavr" ixtisas vä elmi däräcäsi verilir.

İkipilläli ali tähsil müässisälärinin birinci pilläsini bitiränlär müvafiq dövlät standartına uyğun olaraq ümumi ali tähsili başa vurur, sahä (fakültä) elmi şurasının qärarı ilä "bakalavr" elmi vä ixtisas däräcäsi alır, ämäk fäaliyyätinä başlayır. Ali tähsil müässisälärinin "bakalavr" pilläsindä täläbälär äsas ixtisas fänlärindän, o cümlädän xarici dildän, hämin fänlärin tädrisi başa çatarkän, kafedra qarşısında yekun dövlät imtahanları verirlär. Tähsil müddäti boyunca veriläcäk yekun imtahanları vä diplom ixtisası tädris planında göstärilir. "Bakalavr" däräcäsi almış mütäxässislärin än iste`dadlı vä ümidverän hissäsi müsabiqä äsasında magistraturada saxlanılır. Magistratura üçün keçirilän müsabiqälärdä ävvällär "bakalavr" däräcäsi almış mä`zunlar, birpilläli ali mäktäblärin mä`zunları da iştirak edä bilärlär. Magistraturada därin ixtisaslaşdırma aparılır, elmiaraşdırma bacarığı vä värdişläri formalaşdırılmasına, xarici dillärin öyrädilmäsinä xüsusi diqqät yetirilir. Magistraturanı başa vuranlar müdafiä etdikläri elmi işä görä ixtisaslaşdırılmış elmi şuranın qärarı ilä "magistr" ixtisası vä elmi däräcäsi alır vä ixtisas üzrä fäaliyyätä başlayırlar. "Magistr" däräcäli mütäxässislär ali mäktäblärin "bakalavr" pilläsindä, habelä institutlarda, kolleclärdä, konservatoriyalarda vä başqa birpilläli institutlarda, hämçinin elmi-tädqiqat märkäzlärindä vä institutlarında, müxtälif pillädän olan tädris müässisälärindä fäaliyyät göstärä bilärlär.

Kadr potensialı vä maddi-texniki bazası imkan verän bä`zi universitetlär vä akademiyalar üçpilläli tähsil sisteminä keçirlär. Bu cür ali mäktäblärdä "magistr" däräcäsi verilärkän xüsusi elmi hazırlıq, bacarıq vä konkret elmi näticä nümayiş etdirmiş mä`zunlar ixtisaslaşdırılmış elmi şuranın qärarı ilä üçüncü pillädä - doktoranturada saxlanmağa mäslähät görülür, müvafiq imtahanlar verdikdän sonra doktoranturada araşdırmalarını davam etdirirlär. Ancaq doktoranturanı başa vurub ixtisaslaşdırılmış elmi şurada doktorluq dissertasiyası müdafiä etmiş vä "doktor" elmi däräcäsi almış yüksäk ixtisaslı mütäxässislär ali mäktäblärin "magistratura" pilläsindä fäaliyyät göstärä bilärlär. Doktorlar hämçinin elmi-tädqiqat märkäzlärindä vä institutlarında, müxtälif pillädän olan tädris müässisälärindä vä başqa sahälärdä fäaliyyät göstärirlär.

Maddä 21. Ali vä orta ixtisas mäktäblärinä qäbul

Ali vä orta ixtisas tähsil müässisälärindä täläbä qäbulu strateci ähämiyyätä malik olan çox mühüm dövlät tädbiridir.

Qäbul imtahanlarının sayı vä sorğu sistemi müäyyän olunarkän, habelä imtahanlar keçirilärkän ixtisas biliyi vä bacarığına üstünlük verilir.

Täläbä qäbulunda heç bir imtiyaza yol verilmir.

Dövlät tähsil müässisälärindä täläbä qäbulu qabaqcıl dünya täcrübäsinä äsaslanan "Qäbul qaydaları"na vä onların nizamnamälärinä müvafiq olaraq aparılır.

Hökumätin müäyyän etdiyi imtiyazlar (o cümlädän xaricdä yaşayan azärbaycanlılar üçün müäyyän olunmuş imtiyazlar) hazırlıq şö`bälärinä qäbul zamanı näzärä alanır. Hazırlıq şö`bälärinä qäbul xüsusi äsasnamä ilä tänzim olunur.

Qeyri-dövlät ali mäktäblärinä täläbä qäbulu onların nizamnamäläri äsasında aparılır.

Maddä 22. Elmi däräcälär vä elmi adlar

Ali ixtisas tähsili sistemindä elmi däräcälär aşağıdakı kimi müäyyän olunur:

* "bakalavr" - birpilläli ali tädris müässisälärinin, ikipilläli vä üçpilläli ali mäktäblärin "bakalavr" pilläsinin mä`zunlarına elmi işinä görä sahä (fakültä) elmi şurasının qärarı äsasında verilän birici elmi däräcä; "bakalavr" häm dä ixtisas däräcäsidir;

* "magistr" - ikipilläli vä üçpilläli ali mäktäblärin ixtisaslaşdırılmış elmi şuraları täräfindän verilän ikinci elmi däräcä; "magistr" häm dä ixtisas däräcäsidir;

* "doktor" - ixtisaslaşdırılmış elmi şuralar täräfindän verilän üçüncü - än yüksäk elmi däräcä.

Hämin Qanunla fäaliyyätä başlayan tähsil sistemindä ilk doktoranturalar açılana qädär "elmlär namizädi" elmi däräcäsi saxlanılır. Yeni doktoranturalar fäaliyyätä başlayarkän elmlär namizädlärinin attestasiyası keçirilir. Attestasiyanın näticälärinä uyğun olaraq onlara "magistr" vä ya "doktor" elmi däräcäsi verilir.

"Dosent", "professor", "baş elmi işçi" vä b. elmi adları ali mäktäblärin, elmi-tädqiqat institutlarının elmi şuraları verir vä müäyyän olunmuş qaydada täsdiq olunur. Magistrdan sonra birbaşa doktor elmi däräcäsinä keçilmäsi ilä älaqädar olaraq "dosent" vä "professor" e lmi adlarının verilmäsinä täläbkarlıq artırılır. Ali mäktäb väzifälärinä seçkilärdä ancaq doktorlar iştirak edir.

Maddä 23. Ali tähsil sistemindä elmi araşdırmalar

Ali mäktäblär häm dä mühüm elm märkäzläridir. Ali mäktäb elmi ixtisas profilinä uyğun olaraq tähsil prosesini daim täkmilläşdirilmäsini tä`min etmäklä bärabär dövlät sifarişlärinin, müqavilä vä bağlaşmalar äsasında proqramların, layihälärin yerinä yetirilmäsindä fäal iştirak edir. Bu mäqsädlä ali mäktäblärdä kafedralarla yanaşı elmi-tädqiqat laboratoriyaları, märkäzläri, institutları, yaradıcılıq kompleksläri vä s. yaradılır. Dövlät milli dirçälişi tä`min edän elm sahälärindä, o cümlädän tähsil vä mädäniyyät problemläri sahäsindä äsaslı araşdırmalara üstünlük verilir. elmi uğurları vä tädqiqat säriştäsi näzärä alınaraq bä`zi ali mäktäb mütäxässislärinin fäaliyyätinin mühüm hissäsi elmi-tädqiqat sahäsindä cämläşdirilir. Bu cür mütäxässislär ümumi därs yükünün azaldılması hesabına ixtisas kursları, seminarlar, kurs vä diplom işlärinin hazırlanmasına, yüksäk ixtisaslı kadrlar yetişdirilmäsinä yaxından cälb edilirlär.

Maddä 24. Ali mäktäblärin müstäqilliyi

Ali mäktäblärin dünya standartlarına tam müvafiq olan vä Xalq Tähsili Nazirliyindä qeydiyyatdan keçirilän tädris planlarını müstäqil surätdä yerinä yetirirlär. Onlar tädrisin, hämçinin elmi araşdırmaların sämäräli vä qabaqcıl metodlarını müstäqil surätdä tätbiq edirlär. Tädris planlarında näzärdä tutulmuş tädris vaxtının 20 faizinä qädärindän särbäst istifadä olunur.

Kadr potensialı, maddi-texniki bazası, tädris-elmi uğurları näzärä alınaraq ali mäktäblärä müäyyän olunmuş qayda äsasında muxtariyyät verilir. Muxtariyyät hüququ almış ali mäktäblär aşağıdakı älavä hüquqlara malikdir: dünya standartlarından aşağı olmamaq şärtilä tähsilin mäzmununu müäyyän etmäk; dövlät sifarişi näzärä alınmaqla täläbä (bakalavr, magistr) vä doktorant qäbulu planını müäyyän etmäk: särbäst surätdä elmi däräcä vermäk, öz elmi adlarını tä`sis etmäk vä vermäk; tähsil müässisäsinin yerläşdiyi binaya, maddi-texniki bazaya, torpağa vä başqa ämlaka mülkiyyät hüququ; äsasnamäyä müvafiq olaraq dövlät idarä orqanlarına aid olan sälahiyyätläri häyata keçirmäk.

Muxtariyyät äldä etmiş ali tähsil müässisi özünün ayrı-ayrı salahiyyätlärini dövlät tähsil orqanlarına verä bilär.

Maddä 25. İxtisasartırma vä kadrların yenidän hazırlanması

İxtisasartırma vä kadrların yenidän hazırlığı müässisälärinin fäaliyyäti cämiyyätin täläbi äsasında sifariş prinsipi ilä qurulur, dövlät sifarişi näzärä alınmaqla müässisä, täşkilat, idärä vä täk-täk vätändaşlarla bağlanılmış müqavilälär äsasında häyata keçirilir. Tä`limin forması, müddäti vä mäzmunu sifarişçi ilä razılıq äsasında müäyyän olunur.

Pedaqoji tähsili olmadan tädris müässisälärindä işläyän müällim hey`ätinin pedaqogika vä psixologiya elmläri üzrä yenidän hazırlanması tä`min olunur.

İxtisasartırma vä kadrların yenidän hazırlığı müässisäläri aşağıdakılardır: ixtisasartırma vä kadrların yenidän hazırlığı institutları; ali mäktäblärin müvafiq fakültäläri; iri istehsal müässisäläri yanında fäaliyyät göstärän müvafiq kurslar; peşä tädris-tärbiyä müässisäläri; tädris-kurs kombinatları; tähsil orqanlarından xüsusi icazäsi olan başqa tädris müässisäläri.

İxtisasartırma vä yenidän kadr hazırlığı müässisälärinin gündüz vä axşam şö`bäläri, hämçinin müvafiq peşä vä ixtisaslar üzrä ayrı-ayrı yerlärdä filialları da ola bilär.

İxtisasartırma vä yenidän kadr hazırlığı müässisälärindä müvafiq problemlär ätrafında araşdırmalar aparılır.

Mülkiyyät formasından asılı olmayaraq sähiyyä müässisälärinin mütäxässisläri peşä seçdikdä, peşälärini däyişdikdä vä fäaliyyät göstärdiyi peşä üzrä beş ildä bir däfädän az olmayaraq ixtisasartırma vä kadrların hazırlığı müässisälärindä müäyyän proqram üzrä tähsil aldıqdan vä imtahan verdikdän sonra müvafiq sertifikat almalıdırlar.

Maddä 26. Mäktäbdänkänar tä`lim-tärbiyä

Mäktäbdänkänar tä`lim-tärbiyä könüllülük äsasında qurulur, ailä, tähsil müässisäläri, ictimai täşkilatlar, yaradıcılıq birlikläri, cämiyyätlär, fondlar, ämäk kollektivläri ilä birlikdä, hämçinin ayrı-ayrı vätändaşların kömäyi ilä aparılır.

Mäktäbdänkänar tä`lim-tärbiya müässisälärinä aşağıdakılar daxildir: uşaq-gänc yaradıcılıq sarayları, evläri, stansiyaları, klubları, idman vä incäsänät mäktäbläri, studiyaları, kitabxanaları, sağlamlıq müässisäläri vä s.

Uşaq tärbiyä müässisälärindä tärbiyä olunan uşaqlar, şagirdlär, täläbälär mäktäbdänkänar idman vä mädäniyyät müässisälärinin xidmätindän pulsuz vä güzäştlä istifadä edirlär.

Mäktäbdänkänar tä`lim vä tärbiyä müässisälärindä işin mäzmunu vä formalarını hämin müässisälärin şuraları müäyyän edir.

Maddä 27. Särbäst tähsil

Vätändaşların särbäst surätdä tähsil ala bilmäläri üçün xalq universitetläri, mühazirä salonları, kitabxanalar, mä`lumat märkäzläri, klublar, tele vä radio tädris proqramları vä s. fäaliyyät göstärir.

Särbäst tähsil alan vätändaşlar müvafiq icazä äsasında müxtälif tähsil müässisälärindä mühazirä dinlämäk vä praktiki mäşğälälärdä dä iştirak edä bilärlär.

Maddä 28. Tähsil müässisälärinin tä`sisçiläri

Tähsil müässisälärinin tä`sisçiläri aşağıdakılar ola bilärlär: dövlät orqanları; bütün mülkiyyät formalarından olan yerli vä xarici birliklär, müässisälär, idarä vä täşkilatlar; ictimai birlik vä täşkilatlar; Azärbaycan Respublikasının vätändaşları; xarici ölkä vätändaşları.

Qeyri-dövlät tähsil müässisäläri maarifçilik-xeyriyyäçilik niyyätilä yaradılır vä şäxsi qazanc mäqsädi güdmür.

Tä`sisçilärlä tähsil müässisäläri arasında münasibätlär tähsil qanunvericiliyinä müvafiq müqavilälär äsasında qurulur.